Het begin: harde westerns, met een klein beetje humor
De eerste keer dat Bud Spencer en Terence Hill allebei in één film op het witte doek in Nederland verschijnen is ‘Hannibal‘ uit 1959, die in Nederland 13 oktober 1960 in première ging. Hun beider aanwezigheid in deze film berust louter op toeval, ze hadden geen gezamenlijke scènes en de film is totaal niet vergelijkbaar met de latere Vier Vuisten films. We laten deze film daarom, afgezien van deze enkele vermelding, verder links liggen.
De eerste keer dat bioscoopgaand Nederland het duo Bud Spencer en Terence Hill samen op het witte doek kon aanschouwen was in de film ‘Ace High‘ uit 1968, die In Nederland 13 november 1969 in première ging, met als Nederlandse bijtitel ‘De grijnzende doder’. Dit was echter niet de eerste film waarin het illuster duo voor het eerst samen te zien waren. Dat is namelijk ‘De Duivel kent geen genade‘ uit 1967, die in Nederland, aanvankelijk, de bioscoop niet haalde.
Verwarrend? Om dit begrijpelijker uit te kunnen leggen volgt eerst een kleine voorgeschiedenis van de films met Bud Spencer en Terence Hill. Voor ze groot succes boekten met de Trinity-films maakten Spencer en Hill een trilogie spaghetti-westerns waarin Spencer de rol van Hutch Bessy speelde, en Hill speelde Cat Stevens. Die eerste film was ‘De Duivel kent geen genade‘ uit 1967. Het vervolg daarop was ‘Ace High‘ uit 1968, en het laatste deel in de trilogie was ‘Halleluja voor een paar vuisten‘ uit 1969.
Die eerste samenwerking van Spencer en Hill kwam vrij toevallig tot stand. Oorspronkelijk zou acteur Peter Martell de rol van Cat Stevens spelen, maar toen hij aan het begin van de opnames zijn voet brak, werd Terence Hill, die net klaar was met het filmen van ‘Crazy Westerners’, in de rol gecast.
Omdat destijds westerns met Amerikaans klinkende acteurs beter presteerden in Italië werd de heren gevraagd dergelijke namen te kiezen. Mario Girotti koos Terence Hill uit een lijst met namen die hij van de productie kreeg. Carlo Pedersoli bedacht zijn artiestennaam Bud Spencer zelf, op basis van zijn favoriete acteur Spencer Tracy en favoriete Amerikaanse biermerk Budweiser.
Alle drie de films werden geregisseerd door Giuseppe Colizz. Het waren over het algemeen ruwe, harde westerns, waar af en toe ruimte was voor wat humor, en soms een enkel vuistgevecht. Een schijntje van de latere Vier Vuisten stijl waar het duo Spencer / Hill bekend om zouden komen te staan is in deze films al te zien. Zo vind in de tweede film in de trilogie, ‘Ace High‘, het eerste vuistgevecht van de twee tegen een groot aantal tegenstanders plaats. Ook bevat elke film in de serie aanzienlijk meer humor dan zijn voorganger.
Van deze drie films was dus aanvankelijk alleen het tweede deel, ‘Ace High‘, in de Nederlandse bioscopen te zien, en het was bij die film dat het Nederlandse publiek het duo voor het eerst op het witte doek aanschouwde.
Het succes: De linker- en rechterhand van de Duivel
‘De linker- en de rechterhand van de duivel‘ verscheen 26 augustus 1971 in de Nederlandse bioscopen, een ruim half jaar na de Italiaanse première. De film was de daadwerkelijke start van Spencer en Hill’s succesvolle gezamenlijke filmcarrière, ook al was het al de vierde keer dat ze samen in een film verschenen. De film was een eerste poging om humor toe te voegen aan de serieuze en op dat moment steeds harder wordende spaghetti-westerns. Scenarioschrijver en regisseur E.B. Clucher (echte naam Enzo Barboni) had veel moeite zijn script voor de film aan de man te brengen omdat veel producenten niet overtuigd waren van het succes van een dergelijke komische western. Uiteindelijk bleek producent (en later regisseur van ‘De vier vuisten op safari‘) Italo Zingarelli het revolutionaire idee te zien zitten. Met deze film creëerde het duo ook hun toekomstige handelsmerk, de grote uitgebreide vuistgevechten beleefden hier hun debuut. Hoewel exacte cijfers over hoe succesvol de film in Nederland precies was ontbreken, is algemeen bekend dat net als de rest van de wereld de film in Nederland goed werd bezocht.
Het vervolg ‘De vier vuisten van de Duivel‘ verscheen 30 maart 1972 in de Nederlandse bioscopen, wederom ongeveer een half jaar na de Italiaanse release. Dit vervolg was wereldwijd een nog groter succes dan zijn voorganger, en in Nederland was dat niet anders. De film was in ons landje namelijk de vijfde commercieel meest succesvolle bioscoopfilm over het jaar 1972. Tegelijkertijd zette de film het duo Spencer en Hill, én de typische Vier Vuisten-stijl, definitief op de kaart, ook in Nederland.
Een vreemde piraat in de bijt
22 Maart 1973 ging in Nederland de film ‘De Duivel hale je‘ in première. De film wekte destijds nogal wat verwarring in ons land. Een fenomeen wat zich tot aan de dag van vandaag nog steeds voordoet bij enkele mensen die de film voor het eerst zien. ‘De Duivel hale je‘ is namelijk een oprechte piratenfilm en totaal niet vergelijkbaar met de typische Vier Vuisten films. Het is ook de enige Spencer / Hill-film waarin Bud en Terence rivalen van elkaar zijn.
Opnames voor de film vonden namelijk plaats kort na het beëindigen van de opnames voor ‘De linker- en rechterhand van de Duivel‘, en voordat bekend werd hoe succesvol die film, en diens formule, zou worden. In Italië verscheen de film tussen de twee ‘Duivel’ films in in de bioscopen, in dezelfde volgorde dus zoals ze werden opgenomen. Maar hier lag dat anders. ‘De Duivel hale je‘ haalde bij ons de bioscoop aanvankelijk niet, maar werd in 1973 alsnog uitgebracht dankzij het succes van de ‘Duivel’ films. En om op dat succes voort te borduren kreeg de film ook het woord Duivel in de Nederlandse titel, wat bij de Nederlandse bioscoopbezoeker valse verwachtingen schepte. Vandaag de dag wordt de film op fysieke media verkocht onder de Engelse titel ‘Blackie the Pirate’, maar alsnog heeft de film vaak hetzelfde effect bij het eerste aanzien.
Meer valse verwachtingen
Dankzij het grote succes van de twee ‘Duivel’ films roken filmexploitanten het grote geld en zo werd in november 1972 de eerste film van het duo uit 1967, ‘De Duivel kent geen genade‘, alsnog uitgebracht in de Nederlandse bioscopen. Opnieuw werd een Nederlandse titel bedacht met het woord Duivel erin om voort te borduren op het succes van ‘De linker- en rechterhand van de Duivel‘ en ‘De vier vuisten van de Duivel‘. In promotiemateriaal voor de film werd wel gesproken over het ‘Trinity tweetal in een keiharde western‘, dus de oplettende bioscoopbezoeker wist wat hij kon verwachten.
Dit opnieuw uitbrengen van eerdere films van het duo werd vanaf ongeveer 1973 tot begin jaren 80 een trend, tot het punt dat bioscoopgaand Nederland niet meer wist of een film van het duo op dat moment nieuw was of uit het archief kwam. Zo werd ‘De Duivel kent geen genade‘ tot en met 1983 herhaaldelijk in de bioscoop vertoond. Vanaf begin 1980 werd ook ‘Ace High‘ in een re-issue opnieuw in de Nederlandse bioscopen vertoond, ditmaal met een nieuwe Nederlandse bijtitel: ‘Azen zijn troef’. Er verscheen zelfs een nieuwe recensie in ‘Het Vrije Volk’ van 6 juni 1980 door een recensent die niet helemaal begrepen had dat de film al 12 jaar oud was! Ook ‘Halleluja voor een paar vuisten‘, een film die in Nederland nog nooit was vertoond, werd begin 1973 alsnog uitgebracht, met een Nederlandse titel die onmiskenbaar naar het duo Spencer en Hill verwijst. 21 juni 1979 werd de film nogmaals uitgebracht in 15 steden, en in juli 1979 stond de film zelfs op de de vierde plaats in de top 20 meest commercieel succesvolle films voor die maand. 12 April 1973 verscheen dan eindelijk een echt nieuwe film van het Vier Vuisten-duo in de Nederlandse bioscopen: ‘De vier vuisten de lucht in‘. Deze film was de zevende commercieel meest succesvolle bioscoop film over het jaar 1973 en trok 473.000 bezoekers naar de Nederlandse bioscoop.
Beter goed gejat…
Alsof het uitbrengen van de oudere films van Bud Spencer en Terence Hill nog niet voor genoeg verwarring zorgde, verschenen er vanaf 1974 films met Spencer en Hill lookalikes in de Nederlandse bioscopen onder titels als ‘De vier vuisten slaan weer toe’ en ‘Vier vuisten op weg naar de hel’. De Italiaanse producent Manolo Bolognini had acteurs Michael Coby (echte naam Antonio Cantafora) en Paul L. Smith ingezet om als dubbelgangers van Spencer en Hill te fungeren in films die de succesvolle Vier Vuisten-formule schaamteloos kopieerde. Als liefhebber van Vier Vuisten-films moest je in de jaren 70 dubbel op je hoede zijn of de film die je op het punt stond te bekijken wel aan je verwachting zou voldoen wanneer het licht in de zaal uit ging!
Pas op, of we blijven vijf jaar in de bioscoop!
Pas op, of we blijven vijf jaar in de bioscoop!17 Oktober 1974 verscheen de nieuwe film met het duo Spencer en Hill in de Nederlandse bioscopen: ‘Pas op, of we slaan erop!‘. Deze film werd de tweede best bezochte Vier Vuisten-film in Nederland. De komedie over een buggy die door gangsters wordt verwoest trok in Nederland 931.000 bezoekers naar de bioscopen en bleef maar liefst vijf jaar (!) in roulatie. De film beleefde zelfs weer een opleving in 1979 toen het de achttiende commercieel meest succesvolste bioscoopfilm in Nederland werd over dat jaar. De opvolger ‘De vier vuisten voor het geloof‘ verscheen 8 mei 1975 in de Nederlandse bioscopen en werd de twaalfde commercieel meest succesvolle bioscoopfilm over dat jaar. De komende drie jaar zou het duo Spencer en Hill niet meer gezamenlijk in een film spelen, maar die pauze was in Nederland nauwelijks merkbaar. Hun films bleven ongekend populair, en naast ‘Pas op, of we slaan erop!‘ die vijf jaar na het verschijnen in roulatie zou blijven, werden al hun voorgaande films regelmatig vertoond in diverse Nederlandse steden. Ook de films van eerder genoemde lookalikes verschenen in deze periode in de bioscopen.
Het grootste Nederlandse succes
In juni van 1977 verscheen ‘Twee door ’t dolle heen‘ in de bioscoop, en dat was relatief snel aangezien de film pas in april van dat jaar in thuisland Italië in première was gegaan. Het werd de derde commercieel meest succesvolle bioscoopfilm van Nederland voor het jaar 1977 en trok 1.035.000 kijkers naar de bioscoop. Deze tiende samenwerking was daarmee commercieel gezien de meest succesvolle film van het Vier Vuisten-duo in Nederland. Een eervolle vermelding gaat wat ons betreft naar onze zuiderburen die een wel heel leuke Vlaamse naam voor deze film bedachten: ‘Twee super-klabakken’! De Nederlandse actrice Laura Gemser, die internationaal doorbrak in een reeks Black Emanuelle-films in de jaren 70, speelt een kleine rol in de film.
Vier Vuisten domineren de bioscoop
Ook de volgende film van het duo, ‘Even en oneven‘, die 21 december 1978 in Nederland in première ging in dertig bioscopen, was ongekend populair. De film werd in Nederland de derde commercieel meest succesvolste bioscoopfilm over het jaar 1979 en trok 833.000 bezoekers naar de bioscoop. Zoals eerder vermeld stond ook ‘Pas op, of we slaan erop!‘, die weer een opleving kende, dat jaar in de film top 20, maar ook ‘They called him Bulldozer‘ stond in diezelfde lijst op positie zestien. En daar bleef het niet bij, want het volgende jaar stond de nieuwste film van het duo, ‘De vier vuisten op safari‘ in de film top 20 op positie vier, tezamen met ‘De sheriff ziet ze vliegen‘ op positie twaalf. Een heleboel vuisten dus in de film top 20 van 1979 en 1980!
Vijf blauwe ogen
In de periode 1981 – 1983 verschenen er twee nieuwe Vier Vuisten-films in de Nederlandse bioscopen: 17 December 1981 verscheen ‘De vier vuisten hebben de tropenkolder‘, dat dan al de dertiende gezamenlijke film van Spencer en Hill is. Het werd de vijftiende commercieel meest succesvolste film van het jaar 1981, wat een hele prestatie is voor een film die pas 17 december in de bioscoop verscheen! Ook was de film de tiende commercieel meest succesvolste film voor het jaar 1982. De film trok in totaal 536.000 Nederlandse bezoekers naar de bioscoop. ‘De vier vuisten slaan op hol‘ ging 15 december 1983 in premiere, en ter gelegenheid van die release werd er zondag 18 december 1983 op Nederland 2 de door Veronica geproduceerde special ‘Vijf blauwe ogen‘ uitgezonden. Dit was een bijna 50 minuten durend overzicht van alle films van het duo Bud Spencer en Terence Hill tot aan dat moment, waarin fragmenten uit de films werden afgewisseld met interviews. De uitzending had meer dan 4,5 miljoen kijkers en een waardering van 7,4, en stond daarmee op de 18e plaats van de kijkcijfers top 25 van het laatste kwartaal van 1983. Ondanks deze flinke promotie voor de film deed deze het commercieel gezien een stuk minder goed dan zijn voorgangers. 324.000 Nederlandse bezoekers gingen de film in de bioscoop bekijken, en de film wist daarmee niet de film top 20 voor 1983 of 1984 te halen. In sommige Nederlandse dagbladen werd de film ‘De vier vuisten slaan er op los’ genoemd.
Warme broodjes
Vanaf begin jaren 80 hebben steeds meer mensen een videorecorder in huis, en begint de videotheek langzaam aan een vast onderdeel van het Nederlandse straatbeeld te worden. De Vier Vuisten-films zijn op video mateloos populair, en vliegen als warme broodjes over de toonbank. Veel videotheek-eigenaren zetten alle films van het duo bij elkaar in de schappen, ongeacht het genre. De titels van de films of de namen van Spencer en Hill zijn prominent aanwezig in advertenties van filmdistributeurs die de films op video uitbrengen zoals Video for Pleasure en EVC. In de video top 25 die vanaf 1982 maandelijks verschijnt in het Algemeen Dagblad worden meestal één of meerdere films van Spencer en/of Hill genoemd.
Het succes begint af te nemen
Ondanks het grote succes op de verhuurvideo markt neemt de populariteit van Spencer en Hill halverwege de jaren 80 af en hun films worden in de bioscoop steeds minder bezocht. Of het één verband houd met het ander is moeilijk te zeggen of te onderzoeken, maar is zeker een mogelijkheid. ‘De vier vuisten in het kwadraat‘ verschijnt 13 juni 1985 in de Nederlandse bioscopen, en is eind november alweer zo goed als verdwenen, wat mogelijk betekent dat de film niet zo succesvol was, aangezien eerdere Vier Vuisten-films veel langer in roulatie bleven. Exacte cijfers ontbreken, maar in ieder geval wordt de film niet genoemd in de film top 20 voor het jaar 1985. 12 December 1985 verschijnt dan alweer de volgende film in de bioscoop, Miami Supercops. Deze film trekt slechts 111.000 bezoekers naar de bioscoop en gaat daarmee de geschiedenis in als de slechtst presterende Vier Vuisten-film in Nederland. De film markeert ook het einde van Bud Spencer en Terence Hill in de Nederlandse bioscopen. Beide maken vanaf 1986 nog sporadisch een solofilm en die verschijnen in Nederland allemaal direct op video, maar ook de populariteit op dat medium begint af te nemen. Ook met de vertoningen van hun eerdere films in de bioscoop is het vanaf 1986 gedaan.
Genegeerd in Nederland
In 1994 komen de mannen nog éénmaal samen op het witte doek, tenminste, in een groot deel van de wereld, maar niet in Nederland. De laatste film van het duo, ‘Troublemakers‘, wordt in Nederland compleet genegeerd. De film verschijnt niet in de bioscoop en zelfs niet op video. De reden daarachter is onduidelijk. Mocht iemand hier meer informatie over kunnen verschaffen neem dan contact met ons op, zodat we die informatie hier kunnen toevoegen. ‘Troublemakers‘ flopte aan zowel de Duitse als de Italiaanse kassa, terwijl hun populariteit in die landen het hoogst was. In Duitsland zou de film maar 120.000 bezoekers naar de bioscoop hebben getrokken, een aantal dat we niet hebben kunnen bevestigen. Sindsdien heeft de film een kleine cultstatus verworven, al is het alleen maar om het feit dat het de laatste film van het bekende duo is. Pas in 2007 bracht filmdistributeur Dutch Filmworks een DVD van de film in Nederland uit als onderdeel van hun Bud Spencer en Terence Hill collectie.
Fysieke media & streaming
Vanaf begin jaren 2000 begint de DVD steeds meer geïntegreerd te raken in de Nederlandse consumentenmarkt. Ook veel Vier Vuisten-films weten de weg naar dit nieuwe medium te vinden. De eerste reeks DVD’s waren van ongelooflijk slechte kwaliteit, veelal waren dit kopieën van de oude VHS-banden. Latere uitgaven, van onder andere filmdistributeur Dutch Filmworks, zijn in beduidend betere kwaliteit, en bevatten vaak ook de originele Italiaanse soundtrack. Vanaf 2018 verschijnen de films in Nederland ook in HD op blu-ray, in variërende kwaliteit. Met de streaming opties is het in Nederland treurig gesteld waar het Vier Vuisten-films betreft. Alleen ‘Ace High‘ is momenteel te bekijken via twee streaming diensten, en dan moet je het stellen zonder Nederlandse ondertiteling.
Tot slot
Het moge duidelijk zijn dat het duo Bud Spencer en Terence Hill, en met name hun Vier Vuisten-films, mateloos populair waren in Nederland, en bij de echte liefhebbers nog steeds zijn. Het gebrek aan goede streaming opties zorgt voor een levendige (tweedehands) handel van hun films op fysieke media. Films die vandaag de dag een zekere cultstatus hebben verworven. En het ziet er niet naar uit dat hun populariteit snel af zal nemen.
(Bronnen: Jaarverslagen NVBF)